هدف از این درس آنست که پس از خواندن آن، در جریانِ یک نظریهٔ مهم در علومِ انسانی با عنوان «رویکرد نمایشنامهای» قرار بگیرید. انتظار باغ آنست که با مطالعهٔ این درس از زاویهای عمیقتر به درسهای گذشته نگاه کنید و بتوانید رفتارهای روزمره خود و دیگران را به کمک این نظریه، تحلیل کنید.
صحنهای از تئاتر را تصور کنید که زنی پیش پزشک متخصص زنان میرود و اکثر معاینههای لگنی را پزشکان مذکر انجام میدهند و از اینرو تجربهٔ این معاینه، آکنده از ابهامها و شرم و خجالت برای هر دو طرف هستند. شما این نمایش را چگونه طراحی میکردید؟ طراحی صحنه، موسیقی، لباسها، گریم و ... را چگونه انجام میدادید؟ آیا بازیگر زن، مدام ناخنهایش را میجوید؟ بازیگران مرد چگونه بازی میکنند؟ مدام عرق میکنند؟
آیا میتوانید تصاویر این نمایش را تجسّم کنید؟
نمایش زندگی روزمره
آیا زندگی روزمره یک تئاتر نیست؟
اگر تا این جلسه از کارگاه دو واحد نمایشنامهخوانی، گمان میکردید که درسها ادبیاتی احمقانه دارند و با خود میگفتید اینها به چه دردی میخورد؛ بهتر است بگوییم که نگاهِ نمایشنامهای به زندگی در علوم اجتماعی و روانشناسی جایگاه ویژهای دارد. برای مثال صحنههایی که بالاتر مطرح شد در علوم اجتماعی توسط یک پرستار جمعآوری و مورد تجزیه و تحلیل واقع شد که خواندن نتایج آن و فهمِ نگاه نمایشنامهای، میتواند ما را در درک بهتر زندگی خود به عنوان صحنهٔ تئاتر یاری کند.
نقشهای انسانها در زندگی روزمره
بریگز(Briggs) پرستار تعلیمدیدهای بود به کمک هنسلین(Henslin) یافتهها را تحلیل کردند و معتقدند این معاینه میتواند رشتهای از صحنههای جداگانه باشد که در آن نقشهایی که کنشگران بازی میکنند، همراه با پیش رفتن ماجرا یا پردهٔ نمایشی، تغییر میکنند.
- در صحنهٔ اول، زن وارد اتاق انتظار میشود؛ صحنهای که برای پذیرش نقش بیمار تدارک دیده شده است. زن با ورود به صحنهٔ مطب، به طور موقت هویت بیرون از مطبِ خویش را کنار میگذارد. با ورود به اتاقِ ویزیت، او نقشِ بیمار را بر عهده میگیرد و صحنهٔ اول آغاز میشود.
- در صحنهٔ اتاقِ ویزیت، پزشک نیز شخصیتی شغلی و حرفهای به خود میگیرد و با بیمار همچون آدمی حاذق و درستکار برخورد میکند، به چشم بیمار نگاه میکند و مؤدبانه به حرفهای او گوش میدهد. وقتی تشخیص میدهد که لازم است معاینهای انجام شود، این موضوع را به زن میگوید و از او میخواهد در اتاقِ معاینه حاضر شود و به او توضیح میدهد که پرستار راهنماییهای لازم را انجام خواهد داد. بیمار به اتاق معاینه میرود و منتظر پرستار باقی میماند. (پزشک نیز همچون بیمار، هویتِ بیرون از مطبِ خود را کنار گذاشته است؛ او با لباسِ درونِ خانه در مطب حاضر نمیشود و با لحنی که با همسر یا فرزندش صحبت میکند، با بیمار گفتگو نمیکند.)
- صحنهٔ بعد با خروجِ پزشک و ورودِ یک پرستار آغاز میشود. پرستار است که بیمار را به سمت تختِ معاینه راهنمایی میکند و به بیمار توضیح میدهد که لباسهای خود را از تن در آورده، لباسهای بیمار را برمیدارد و در جایی مناسب قرار میدهد. پرستار از بیمار میخواهد که روی تخت دراز بکشد و بیشتر قسمتهای بدن او را قبل از بازگشت پزشک با پارچه میپوشاند.
- در صحنهٔ بعد میبینیم که پزشک وارد اتاق شده است. در این صحنه، بیمار روی تخت دراز کشیده است و پارچهای روی قسمتهای زیادی از بدنش کشیده شده و پرستار نیز در گوشهای از این اتاق ایستاده است.
- قبل از صحنهٔ نهایی، پرستار باز هم به بیمار کمک میکند و پارچه را از روی او برمیدارد، لباسهای بیمار را به او تحویل میدهد، به او کمک میکند تا از جای خود برخیزد و خود را مرتب کند. پرستار با بیمار وارد گفتگو میشود و احوالِ بیمار را میپرسد و اگر نیاز باشد وسایل بهداشتی مورد نیا بیمار را به بیمار میدهد.
- در صحنهٔ نهایی پزشک وارد میشود و نتایج معاینه را مطرح کرده و دوباره با بیمار مؤدبانه و حرفهای صحبت میکند و داروهای مورد نیاز زن را یادداشت میکند.
- صحنهٔ آخر هنگامی به پایان میرسد که بیمار، مطب پزشک را ترک میکند و دوباره هویت خویش را در دنیای بیرون بازمییابد. او در دنیای بیرون از مطب، نقشِ یک بیمار را بازی نمیکند.
این صحنهها نه فقط به لحاظ گریم و لباس و بازیگران زن و مرد بلکه به دلایلی بسیار مهمتر دارای ارزش هستند. در این صحنهها مفاهیم مهمی در حال اجرا هستند که اغلب انسانها در زندگی روزمره به آن توجه ویژه نمیکنند:
- پرستار فقط نقش یک پرستار را بازی نمیکند بلکه نقشِ یک معتمد را نیز به صورت همزمان بازی میکند؛ معتمدی که بعضی از چیزها را که زنان مجبور به کنار آمدن با آنها هستند، میداند و بیمار را حمایت میکند تا با خیالی آسودهتر آنها را بپذیرد.
- پرستار کمک میکند تا بیمار اطمینان پیدا کند که کنش متقابل پزشک و بیمار در زمانِ معاینه، خالی از هرگونه شائبه جنسی است. همچنین او شاهدی قانونی است که اگر پزشک به رفتارهای غیرحرفهای متهم شود، میتواند شهادت دهد.
- پرستار با پارچهای که روی بیمار میکشد، بخش حساس بدن او را از بقیه پیکر بیمار جدا میکند و شرایط را به گونهای طراحی میکند که گویی شخصیت بیمار حضور ندارد. او این کارها را انجام میدهد تا بیمار با لحظات اضطرابآور، راحتتر روبهرو شود.
- بیمار و پزشک نیز در این لحظاتِ معاینه ساکت و با کمترین میزان گفتگو هستند. بیمار تکان نمیخورد مگر با درخواست کوتاه پزشک. فضا به گونهای طراحی شده است که اگرچه بیمار و پزشک در کنار هم حضور دارند امّا رفتارها به گونهای است که انگار یکدیگر را نمیبینند.
- در صحنهای که پزشک، نتایج را اعلام میکند، با رفتاری مؤدبانه و حرفهای به بیمار القا میکند که واکنشهایش بههیچوجه تأثیری از تماس و لمس نزدیک بدن بیمار نپذیرفته است.
- بیمار، پزشک و پرستار در این صحنهها به نحوی باهم همکاری میکنند تا این کنش متقابل و تصویر و تأثری را که هر یک از دیگری میپذیرند، اداره و کنترل کنند.
رویکرد نمایشنامهای چیست؟
صاحبنظران این نظریه اغلب برای تحلیل رفتارهای اجتماعی از مفاهیم و اصطلاحات تئاتری استفاده میکنند و در این تئوری، زندگی اجتماعی را همچون اجرای بازیگران روی صحنه (یا صحنههای متعدد) میبینند.
هنگام به کام
فرهنگدوست عزیز
عضویت در باغآینه، رایگان و سریع است و کافیست برای خودتان نام و رمز عبور تعیین کنید.
شما با عضویت در باغآینه، به بخشی از درسهای باغآینه دسترسی پیدا میکنید.
- برخی درسهای وزارت مطالعه ( * )
- برخی درسهای دمی پیش دانا ( * )
- برخی جلسات کتابخوانیها ( * ، * ، * )
- بسیاری از بخشهای موزهٔ انسانهای معمولی
- تمام بخشهای کافه پرسش
دوست عزیز؛
اگر با باغآینه آشنا نیستید و ترجیح میدهید درباره باغ بیشتر بدانید، میتوانید بخش درباره ما را مطالعه کنید یا به نظرات دانشجویان باغ، نگاهی بیندازید و دقیقتر به این پرسش فکر کنید که آیا باغآینه برای شما مناسب است یا نه؟
تمرین:
- به رفتارهای روزمرهٔ خود نگاه کنید و چند مثال از رفتارهای خود در پشت صحنه و جلوی صحنه یادداشت کنید.
- شما در جلوی صحنه یا پشت صحنه چگونه فاصلهها را ایجاد میکنید و از چه نشانههایی برای ایجاد این فاصلهها استفاده میکند؟ اگر علاقهمند نیستید تا دربارهٔ خود سخن بگویید میتوانید دربارهٔ دیگران، نمایشنامههای جلسه قبل و ... مثال بزنید.
مسیر پیشنهادی باغ آینه برای خواندن مطالب دو واحد نمایشنامهخوانی
- آشنایی با دوره کتابخوانی دو واحد نمایشنامهخوانی
- دو واحد نمایشنامهخوانی | جلسه اوّل
- دو واحد نمایشنامهخوانی | جلسه دوم
- دو واحد نمایشنامهخوانی | جلسه سوم
- دو واحد نمایشنامهخوانی | جلسهٔ چهارم
- دو واحد نمایشنامهخوانی | رویکرد نمایشنامهای به زندگی
- دو واحد نمایشنامهخوانی | نگارش نمایشنامهٔ زندگی خود
- دو واحد نمایشنامهخوانی | نگارش نمایشنامهٔ زندگی خود | بخش دوم